Οξειδωτικό stress και Αντιοξειδωτικά

Τα τελευταία χρόνια η ερευνητική κοινότητα έχει βάλει στο μικροσκόπιο το οξειδωτικό stress, τις ελεύθερες ρίζες και τις επιδράσεις αυτών στον οργανισμό μας. Κατά καιρούς, μάλιστα, έχουν παρουσιαστεί πολλές δίαιτες που βασίζονται αποκλειστικά στα αντιοξειδωτικά συστατικά των τροφών για την αντιμετώπιση του οξειδωτικού stress. Ας δούμε λοιπόν τι πραγματικά συμβαίνει και ποια είναι η σχέση όλων των παραπάνω.

Οι ελεύθερες ρίζες είναι ασταθή ενεργά μόρια τα οποία παράγονται στον οργανισμό είτε κατά την διάσπαση της τροφής είτε από την επίδραση εξωγενών παραγόντων, όπως είναι το κάπνισμα, το νέφος, η υπεριώδης ακτινοβολία κ.α. Θεωρούνται επικίνδυνα μόρια διότι είναι ικανά να προκαλέσουν βλάβες στον πυρήνα ή τις μεμβράνες των κυττάρων. Ας φανταστούμε ότι είναι μικρές χημικές βόμβες οι οποίες όπου πέσουν δημιουργούν βλάβες. Οι βλάβες αυτές αποτελούν βασικό παράγοντα εμφάνισης πολλών χρόνιων νοσημάτων, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη, καρκίνο, καταρράκτη κ.α. αλλά και το πρόωρο γήρας (1-3).

Ο οργανισμός μας μπορεί να επιστρατεύσει πληθώρα αμυντικών μηχανισμών κατά του οξειδωτικού stress, ενδογενείς, όπως διάφορα ένζυμα και πρωτεΐνες, και εξωγενείς, όπως είναι τα αντιοξειδωτικά που προσλαμβάνουμε από τη διατροφή. Τα αντιοξειδωτικά είναι μικροθρεπτικά συστατικά τα οποία εμποδίζουν την καταστροφική δράση των ελεύθερων ριζών αδρανοποιώντας τες. Τα αντιοξειδωτικά, αν και οξειδώνονται από τις ενεργές ρίζες, δε συνεχίζουν την αλυσιδωτή αντίδραση που προαναφέραμε με αποτέλεσμα να μας προστατεύουν από τη βλαπτική τους επίδράση. Πολύ γνωστά αντιοξειδωτικά των τροφών είναι η βιταμίνες C, E και το β-καροτένιο, ο ψευδάργυρος, το λυκοπένιο, τα φλαβονοειδή και οι φαινόλες. Ακόμη ένα πολύ σημαντικό συστατικό είναι το σελήνιο, το οποίο εμπλέκεται στον ενδογενή σχηματισμό της γλουταθειόνης, ενός μορίου με σημαντική αντιοξειδωτική δράση.
Τρόφιμα ιδιαίτερα πλούσια σε αντιοξειδωτικά, τα οποία εύκολα μπορούν να ενσωματωθούν στο καθημερινό μας διαιτολόγιο, είναι τα φρούτα και τα λαχανικά, όπως τα εσπεριδοειδή, οι φράουλες, τα ακτινίδια, το μπρόκολο, το κουνουπίδι και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, οι σπόροι και οι ξηροί καρποί, τα φυτικά έλαια και ιδιαίτερα το ελαιόλαδο, το κόκκινο κρασί, η μαύρη σοκολάτα, το τσάι, ο καφές και το μέλι.
Παρόλο που ακούγεται παράδοξο, η δράση των ελεύθερων ριζών πρέπει να περιορίζεται σημαντικά αλλά να μην εξαλείφεται πλήρως, καθώς έχει παρατηρηθεί ότι συμμετέχουν και σε φυσιολογικές διαδικασίες, όπως σε σηματοδοτικά μονοπάτια, σε μηχανισμούς ανταπόκρισης σε καταστάσεις λοίμωξης κ.α. Για τους λόγους αυτούς υπερβολική και συστηματική χρήση συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών συστατικών θα πρέπει να αποφεύγεται διότι περιέχουν πολύ μεγαλύτερες δόσεις σε σχέση με εκείνες που είναι απαραίτητες. Αντίθετα καλό είναι να ενισχύεται η πρόσληψη των ουσιών αυτών μέσα από τη διατροφή.

Οφείλουμε να τονίσουμε ότι τα αντιοξειδωτικά που λαμβάνουμε από τη διατροφή είναι αρκετά διαφορετικά από αυτά των συμπληρωμάτων, με τα τελευταία να είναι ως επί τω πλείστον συνθετικά (4,5). Ακόμη πρέπει να καταρρίψουμε το μύθο ότι τα αντιοξειδωτικά αδυνατίζουν, από όποια από τις προαναφερθείσες πηγές κι αν καταναλωθούν.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, μπορούμε να θωρακίσουμε ακόμα καλύτερα τον οργανισμό μας έναντι στο stress και τους επιβαρυντικούς παράγοντες της καθημερινότητας, εφαρμόζοντας μια σωστή και ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε φυσικές αντιοξειδωτικές τροφές, όπως φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά, φυτικά έλαια.

Βιβλιογραφία
1. Maritim A.C., Sanders A.R. and Watkins J.B. Diabetes, oxidative stress, and antioxidants: a review. J Biochem Mol Toxicol. 2003; 17(1):24-38.
2. Uttara B., Singh A.V., Zamboni P. and Mahajan R.T. Oxidative stress and neurodegenerative diseases: a review of upstream and downstream antioxidant therapeutic options. Curr. Neuropharmacol. 2009; 7(1): 65-74.
3. Lin J., Cook N.R., Albert C., Zaharris E., Gaziano J.M., Van Denburg M., Buring J.E. and Manson J.A. Vitamins C and E and beta carotene3. supplementation and cancer risk: a randomized controlled trial. J Natl Cancer Inst. 2009; 101(1): 14–23.
4. Bjelakovic G., Nikolova D., Gluud L.L., Simonetti R.G. and Gluud C. Mortality in randomized trials of antioxidant supplements for primary and secondary prevention: systematic review and meta-analysis. JAMA. 2007; 297(8):842-857.
5. Bjelakovic G., Nikolova D. and Gluud C. Antioxidant Supplements to Prevent Mortality. JAMA 2013; 310 (11).