Στοματική υγεία και διατροφή των παιδιών – από την κύηση έως την ηλικία των 2 ετών

Διατροφή και στοματική υγεία είναι έννοιες αλληλένδετες καθώς αμφίδρομα επηρεάζουν η μία την άλλη. Η καλή στοματική υγεία ευνοεί την άνετη κατανάλωση όλων των ομάδων τροφών, ενώ η σωστή διατροφή ενδυναμώνει τους στοματικούς ιστούς και απομακρύνει τον τερηδονικό κίνδυνο. Πότε όμως πρέπει να ξεκινά η φροντίδα μας για σωστή διατροφή και στοματική υγεία;

Δεδομένου ότι η νεογιλή οδοντοφυΐα διαπλάσσεται κατά την εμβρυϊκή ηλικία (από την 6 εβδομάδα ενδομήτριας ζωής), είναι σημαντική η προγεννητική φροντίδα της εγκύου. Η διατροφή της μητέρας μπορεί να επηρεάσει τη νεογιλή οδοντοφυΐα αλλά και την ανάπτυξη του εμβρύου. Η επίδραση της διατροφής είναι ιδιαίτερα εμφανής στην περίπτωση σοβαρών ανεπαρκειών. Αναφέρεται υποπλασία της αδαμαντίνης (ελαττωματική δομή του οδοντικού «σμάλτου») στο βρέφος, από τη χρήση φαρμάκων (π.χ. τετρακυκλίνης), από μολύνσεις ή από μητρική οστεομαλακία (έλλειψη βιταμίνης D). Τέλος, έχει βρεθεί ότι τερηδονογόνα βακτήρια, όπως ο S. Mutans, που αποικούν το στόμα της μητέρας μεταφέρονται στη στοματική κοιλότητα του νεογέννητου. Ο περιορισμός της αποίκησης ξεκινάει από τη φροντίδα της στοματικής υγιεινής της μητέρας πριν και μετά τον τοκετό.

Μετά τη γέννηση του μωρού και ως τους 6 μήνες ξεκινάει η χρήση της πιπίλας ή του πιπιλίσματος του δακτύλου (συνήθως αντίχειρας). Είναι φαινόμενο φυσιολογικό που εάν όμως συνεχιστεί επί μακρόν μπορεί να οδηγήσει σε ανωμαλίες στη διάταξη των δοντιών και στη διάπλαση των γνάθων. Η διατροφή στην ηλικία αυτή είναι πολύ σημαντική ώστε να μη γίνουν ευπαθή στην τερηδόνα τα νεογιλά και μόνιμα δόντια που διαπλάσσονται ακόμα. Καθώς γύρω στους 6 μήνες ανατέλλουν τα πρώτα 2-4 δόντια, κρίνεται απαραίτητος ο καθαρισμός της στοματικής κοιλότητας του μωρού με γάζα εμποτισμένη με νερό μετά από κάθε γεύμα. Επειδή το μητρικό γάλα δεν περιέχει φθόριο, η μητέρα θα πρέπει να ελέγξει με τον παιδίατρο ή οδοντίατρό της, την περίπτωση χορήγησης συμπληρωμάτων φθορίου.

Είναι σημαντικό σε αυτή την ηλικία να απομακρύνουμε τους τερηδονογόνους παράγοντες από τη διατροφή του παιδιού. Τα αίτια για πρώιμη παιδική τερηδόνα περιλαμβάνουν τη συχνή και παρατεταμένη χρήση μπιμπερό που περιέχουν σάκχαρα (π.χ. γάλα αγελάδας, χυμός φρούτων, πόσιμα με προσθήκη ζάχαρης), τη χρήση πιπίλας εμποτισμένης σε μέλι ή άλλη γλυκαντική ουσία και το μη προγραμματισμένο θηλασμό. Έτσι, για να μειώσουμε την παιδική τερηδόνα συστήνεται να :

1)    Τοποθετείται μόνο νερό στο μπιμπερό κατά την διάρκεια του ύπνου
2)    Μην εμποτίζεται η πιπίλα με γλυκαντικά (π.χ. με ζάχαρη, μέλι, χυμό)
3)    Εισάγεται η χρήση ποτηριού-φλιτζανιού στην ηλικία των 6 μηνών
4)    Καθαρίζονται προσεχτικά τα ούλα και τα δόντια με γαζούλα
       ή παιδική  μαλακή οδοντόβουρτσα μετά από κάθε τάισμα

Από την ηλικία των 6 μηνών και έως τον πρώτο χρόνο ζωής, 8 περίπου δόντια έχουν ανατείλει στη στοματική κοιλότητα. Οι γονείς πρέπει να είναι ενήμεροι ότι αμέσως μόλις ανατείλουν τα καθαρίζουμε καθημερινά. Στην περίοδο αυτή της ζωής του παιδιού εισάγονται στη διατροφή του και άλλα υγρά εκτός από το γάλα καθώς επίσης και στερεά τροφή. Επίσης, στη φάση αυτή πρέπει να γίνει σταδιακά η είσοδος της χρήσης κούπας από το παιδί και η αποκοπή του από το μπιμπερό. Η αφύπνιση των γονιών με τη διατροφική τους εκπαίδευση θα οδηγήσει στη μείωση της χρήσης τερηδονογόνων τροφίμων. Οι γονείς είναι οι μόνοι υπεύθυνοι για τη διατροφή του παιδιού και από αυτούς θα εξαρτηθεί η εγκατάσταση υγιών διατροφικών συνηθειών για την διατήρηση της στοματικής και γενικότερης υγείας του παιδιού. Στα τερηδονογόνα τρόφιμα περιλαμβάνονται ψημένα αγαθά που περιέχουν απλά σάκχαρα, κολλώδεις σακχαρούχες τροφές, χυμοί φρούτων αλλά επίσης και σνακ μεγάλης περιεκτικότητας σε άμυλο, όπως τα κράκερ και τα μπισκότα. Οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν ότι η μεγάλη συχνότητα κατανάλωσης και η ικανότητα συγκράτησης (στους οδοντικούς ιστούς) των ζυμώσιμων υδατανθράκων αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης τερηδόνας. Τα παραπάνω πρέπει να συνυπολογίζονται κατά το σχεδιασμό των γευμάτων και των σνακ των παιδιών. Οι διαιτολόγοι είναι σε θέση να εξηγήσουν στους γονείς πως  όλα τα φαγητά μπορούν να ταιριάξουν σε ένα καλό διατροφικό σχέδιο και να τους  βοηθήσουν να επιλέξουν υγιεινά μη τερηδονογόνα σνακ. Ενδεικτικά τα γαλακτοκομικά κι ιδιαίτερα το τυρί έχουν προστατευτικά αποτελέσματα όσον αφορά τους οδοντικούς ιστούς, έτσι αποτελούν καλές επιλογές για σνακ όταν το βούρτσισμα δεν είναι δυνατό μεταξύ των γευμάτων. Τα φαγητά που τείνουν να είναι τερηδονογόνα πρέπει να περιορίζονται στα γεύματα και να ακολουθούνται από βούρτσισμα των δοντιών.

Στην ηλικία αυτή των 6-12 μηνών εισάγεται η χρήση συμπληρωμάτων φθορίου όπου είναι αναγκαία. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι η χρήση φίλτρου βρύσης μπορεί να απομακρύνει το φθόριο από το νερό γι’ αυτό και πρέπει το φιλτραρισμένο νερό να ελέγχεται για την περιεκτικότητά του σε φθόριο. Η δόση των συμπληρωμάτων φθορίου καθορίζεται από την περιεκτικότητα του πόσιμου νερού σε φθόριο, την ηλικία του παιδιού κι από την ποσότητα του φθορίου που λαμβάνεται με το φαγητό, τα ροφήματα και τα οδοντοσκευάσματα. Ο διαιτολόγος μπορεί να συμβουλέψει τους γονείς να ενημερωθούν για τα επίπεδα φθορίου στο νερό της περιοχής τους και κατόπιν να αποταθούν στον παιδίατρο ή οδοντίατρό τους για την δοσολογία κάποιου συμπληρώματος.

Κατά την ηλικία των 1-2 χρόνων τα υπόλοιπα νεογιλά δόντια ανατέλλουν έτσι ώστε να συμπληρωθούν τα 20 δόντια της νεογιλής οδοντοφυΐας στο στόμα. Από την ηλικία του ενός έτους τα παιδιά πρέπει να εξοικειώνονται με τη χρήση του φλιτζανιού ενώ τα γλυκά ροφήματα πρέπει να περιορίζονται κατά τη συγκεκριμένη διαδικασία. Η πρώτη επίσκεψη στον οδοντίατρο πρέπει να γίνεται σε αυτή την ηλικία. Στην επίσκεψη αυτή οι γονείς θα εκπαιδευτούν σε θέματα που αφορούν στην ανάπτυξη της στοματικής κοιλότητας, στην στοματική υγιεινή, στην υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών και θα χορηγηθεί επιπλέον φθόριο εάν χρειάζεται.

Συμπερασματικά εφαρμόζοντας όσα αναφέραμε επιτυγχάνεται διπλό όφελος, εγκαθίσταται στο παιδί η έννοια της φροντίδας της στοματικής κοιλότητας ενώ παράλληλα εξοικειώνεται με ένα είδος διατροφής που θα προστατέψει όχι μόνο την στοματική του υγεία αλλά και θα προάγει την σωστή του ανάπτυξη. Διαιτολόγοι και οδοντίατροι συνεργάζονται από κοινού για την επίτευξη των παραπάνω στόχων και με τη σωστή ενημέρωση κι εκπαίδευση των γονέων ή κηδεμόνων επιτυγχάνονται τα επιθυμητά υψηλά επίπεδα στοματικής και γενικής υγείας στην τρυφερή παιδική ηλικία.

Μαρία Μπουντουβή
Χειρουργός Οδοντίατρος
E-mail: syxroniodontiatriki@gmail.com
Tήλ: 210 9706166

Βιβλιογραφία
Lynette E. Kagihara, Victoria P. Niederhauser, Marialiana Stark. (2009). Assessment, management and prevention of early childhood caries. Journal of the America  Academy of Nurse practitioners 21(2009) 1- 10.
Sudeshni Naidoo and Neil Myburgh. (2007). Nutrition, oral health and young child. Maternal and Child Nutrition(2007),3,pp.312-321.
Paula Moynihan and Poul Erik Petersen (2004). Diet, nutrition and the prevention of dental diseases. Public Health Nutrition,7,pp 201-226 doi:10.1079/PHN2003589
Ymiko Kawashita, Masayasu Kitamura, and Toshiyuki Saito.(2011). Early Childhood Caries. International Journal of Dentistry. Volume2011,Article ID 725320, 7 pages doi:10.1155/2011/725320.
G.A. Scardina and P. Messina (2012). Good Oral Health and Diet. Journal of Biomedicine and Biotechnology. Volume 2012, Article ID 720692, 8 pages doi:10.1155/2012/720692.
Dina Fitzimons, Johanna T. Dwyer, Carole Palmer, Linda D. Boyd (1998). Journal of the American Dietetic Association.Volume 98, Number 2.
Paula J. Moynihan (2005). The role of diet and nutrition in the etiology and prevention of oral diseases. Bulletin of the world Health Organization, September 2005, 83 (9).
Paula J. Moynihan (2005). The interrelationship between diet and oral health. Proceedings of the Nutrition Society (2005), 64, 571-580.
Institute of Medicine (2000). Dietary reference intakes; Applications in Dietary Assessment.
Eυρωπαϊκή Ακαδημία Παιδοδοντιατρικής ( EAPD), Πρωτόκολλο Χρήσης Φθορίου. European Archives of Paediatric Dentistry: 10(3):129-135, 2009.